Niets in mijn vroege kinderjaren heeft mij zo gefascineerd als het 'enge beeldje' uit de Kruisherenkapel te Uden. Ik denk dat mijn interesse voor devotionalia en met name het onverklaarbare door de kennismaking met dit beeld is ontstaan.
Mijn moeder heeft me destijds het beeldje, wat toen nog links achter in de kapel in een nis stond geëtaleerd, laten zien en het verhaal erbij verteld. Sindsdien wilde ik er steeds heen om het gedrochtje dat op een zo wonderlijke manier was ontstaan te bekijken. Hoe was dit toch mogelijk, dacht ik, al peinzend met mijn neus tegen het glas.
Wanneer ik tegenwoordig kennissen uit Uden vraag of ze het enge beeldje uit de kapel nog kennen, kijken ze je aan of ik ze wel allemaal op een rijtje heb.
Teleurstellender was nog onwetendheid bij twee gidsen ter plekke te constateren tijdens een open dag in de kapel een aantal jaren geleden. Dus hoog tijd voor een blog over het Wonderbaarlijke
Kruis dat in 2018 beslist weer te zien is in het Museum voor Religieuze Kunst te Uden.
Afb: 'Waere afbeeldinge van het wonderlijck en miraculeus Crucifix"
1697 Gravure Philibert Bouttats
Het ontstaan van het beeldje volgens de overlevering:
Kloosterkerk Kruisheren Den Bosch:
Zo rond het jaar 1500 zou een meisje onwel geworden zijn na de communie en schoof zij het braaksel onder een plavuis.
Enkele jaren later ontdekte men tijdens een renovatie een merkwaardig beeldje van een gekruisigde Christus. Zoekende naar een verklaring kwam men uiteindelijk terecht bij een jonge vrouw die
bekende de hostie te hebben uitgespuugd op de plaats van de vondst.
In 1517 spreekt men al van 'een kruis dat alleen door God gemaakt kan zijn'. Gedurende het verblijf van de Kruisheren in Den Bosch zou het Wonderkruis voortdurend zijn gegroeid en dit wonder
eindigde op het moment dat de Kruisheren naar Uden vertrokken in 1636.
Natuurlijk zorgde de vondst van dit 'kunstgewrocht' voor een grote toestroom van pelgrims: al in 1533 konden de Kruisheren mede hierdoor hun armzalige kerk door een grotere en fraaiere
vervangen.
Diezelfde pelgrimsstroom wilde men in het begin van de 17e eeuw ook in Uden bewerkstelligen, waar zich al een cultusobject bevond, namelijk O.L. Vrouw ter Linde. Echter, mede doordat
het beeldje eerder angst en weerzin inboezemde, is het altijd een object van lagere orde gebleven en werd de belangstelling voor O.L. ter Linde (nog altijd actueel anno 2017) alleen maar
groter.
In 1905 werd het beeldje niet meer teruggeplaatst in de nieuwe neogotische kapel.
In 1939 werd nog een nieuwe poging gedaan de cultus nieuw leven in te blazen en dus plaatsten de kruisheren het beeldje in een nis achterin in de kapel en werden tegelijkertijd nieuwe devotieprentjes gedrukt om het bekendheid te geven.
Niet bekend is of en hoeveel effect dit heeft gehad, het is nu vooral bekend als curiositeit en zoals ik al eerder aangaf: zelfs dat nog niet eens meer: want wie kent het nog?
Afbeelding: het Wonderkruis afgebeeld op een ansichtkaart uit 1950 (eigen collectie).
'Het beeldje zelf is ca 25 cm en van houtachtig materiaal. Het laat een Christus zien in uiterst gebrekkige vorm. Onder en boven zijn twee lakzegels bevestigd met daarin het wapen van de
Bossche kruisheren.
De hypothese is geopperd dat het een kunstmatig bewerkte wortel is.'
Het beeldje is op een achtergrond van moire-zijde geplaatst in een met zilver beslagen houten schrijn in de vorm van een kruis. rustend op een zwarte gelakte voet met verzilverde
lijdens-attributen.
Omstreeks 1700 vervaardigd.
Bron: Bedevaartplaatsen in Nederland, pag 868
Het Wonderkruis vandaag: 2017-2018
Het kruis in de nis van de kruisherenkapel is verdwenen.
De kapel doet dienst als conferentiezaal en zo nu en dan als trouw-en rouwzaal.
Het Wonderkruis bevindt zich nog in de opslag en komt beslist naar boven in 2018 wanneer het Museum voor Religieuze Kunst klaar is met de renovatie.
Het enige spoor van het Wonderkruis in de kapel is dit glas in loodraam wat nog boven de oude nis is geplaatst, links meteen bij binnenkomst.
En tot mijn grote verrassing zal er opnieuw aandacht zijn voor dit 'fenomeen' doordat in 2018 een schoolproject wordt gewijd naar aanleiding van de Mandragora uit Uden. Lees meer via deze link.
Het Wonderkruis verklaard
Mandragora Officinarum oftewel de alruinwortel is een overblijvend kruid uit de nachtschadefamilie.
De wortels van deze plant lijken erg veel op menselijke gedaanten, liever gezegd menselijke gedrochtjes ((niet te verwarren met de ginseng, die eveneens op wezentjes lijken) en aannemelijk is dat
onze gedaante aan het Wonderkruis een mandragora is. Dag magie...of toch niet?
Graag neem ik jullie in een volgend blog mee (categorie Kwakjes en Zalfjes) naar dit magische en geneeskrachtige kruid wat gedurende de middeleeuwen veelvuldig werd gebruikt.
De mandragora, oftewel de wortel van de alruin spreekt al eeuwen tot de verbeelding.
Van links naar rechts:
1: De mandragora van Harry Potter. Deze plant helpt de tovenaarsleerling negatieve toverspreuken ongedaan te maken. Omdat de plant levensgevaarlijk kan zijn (zijn schreeuw is
dodelijk voor de mens) wordt hij altijd met oorwarmers verzorgd. Foto: Karen Roe from Bury St Edmunds,
Suffolk
2: Afbeelding van de mandragora uit een 7e eeuws Italiaans manuscript.
3:Uit de film: Little Otek, gebaseerd op een oud Tsjechisch sprookje genaamd: Otesanek. Een kinderloos echtpaar kan geen kinderen krijgen en op een dag vindt de man een wortel op
een kind gelijkend ...
4: een onbewerkte mandragora.
Bronnen:
Bedevaartplaatsen in Nederland / Noord Brabant/Uden Wonderkruis
Deftige Devotie, Museum voor Religieuze Kunst 2003
Reactie schrijven
melika (maandag, 01 januari 2018 08:57)
Erg interessant weer Ellen!! bestaat die plant nog in Nederland??
Ellen (maandag, 01 januari 2018 11:54)
Dankjewel Melika,
Nee, de alruin komt nog wel rond het middellandse zeegebied in het wild voor maar niet in Nederland. De plant is supergiftig. Uiteraard kun je er wel zaden van kopen en wanneer het je lukt deze te laten ontkiemen, hetgeen niet echt gemakkelijk lijkt te zijn, dan moet je zeker twee jaar wachten voordat je een 'kunstgewrochtje' kunt oogsten. Ik kom er uitgebreid op terug in een volgend blog (Kwakjes en Zalfjes) maar bij deze alvast de beschrijving en bestelwijze:
Zaaien: in zaaibakje, eerst 2-4 weken warmte geven (18-22̊ C), vervolgens een koude-periode geven in bv de koelkast (+4̊ C) voor 4-6 weken, vervolgens weer rustig opwarmen tot kamertemperatuur, waarna kieming zal volgen. In de vollegrond zaaien kan ook, dan gewoon de winter erover laten komen, kieming vindt in het voorjaar plaats.
Zaden zijn te bestellen voor 4,95 via deze link:
https://www.vreeken.nl/331770-alruin
Ans (dinsdag, 04 juni 2019 09:23)
Oh my God wat hebben machtige heren al niet gedaan om de aandacht van het volk en dus geld vast te houden. Het zijn weer wonderbaarlijke verhalen. Smulverhalen eigenlijk.Misschien ook toch wel heel jammer dat de mensen niet meer zo naief zijn. Dank Ellen voor je delen van...
Ine (dinsdag, 29 oktober 2019 22:07)
Wat n wonderlijk verhaal .van die uitgebraakte hosti verworden tot n Christus aan n doorgroeiend kruis. Magisch denken echt iets voor de katholieke kerk in die tijd..kruisheren.. maakte mooie verhalen denk ik. Ik snap helemaal Ellen dat je dat als klein meisje dat echt fascineerde . Griezelig en sprookjes achtig ..Magisch. Tot de verbeelding sprekend. Mooi geschreven blog. X