Gertrudis (en de Bende) van Nijvel

Gertrudis wordt veelal afgebeeld als abdis, met in haar hand een staf waartegen muizen of ratten omhoog kruipen. De muizen kunnen ook aan haar voeten liggen. Soms heeft ze een boek in haar hand waarop een muis of kroon is afgebeeld. Deze kroon kan eveneens aan haar voeten liggen. Ook kan een lelie, als teken van maagdelijkheid, erbij afgebeeld zijn, evenals een spinrok, een beker, een waterput of een kerkje. Op sommige afbeeldingen daalt een vlammende bol op haar hoofd: dit gebeurde in de abdij zonder haar te deren. Ook met kat wordt ze afgebeeld: interessant: pas in de jaren 90 van de twintigste eeuw is zij officieel tot patrones van de katten benoemd.

De muizen vormen een belangrijke schakel met de heilige Gertrudis en door de eeuwen heen ontstonden vele legenden. Omdat haar feestdag op 17 maart valt, zo rond het begin van de lente, worden de muizen in verband gebracht met de veldmuizen die weer tevoorschijn komen doordat de akkers weer bewerkt worden. Sommigen zien de muizen als symbool voor het leven in armoede waar Gertrudis voor had gekozen.
Maar zelf vind ik de legenden rondom de muis als symbool voor het onreine, de duivel, het slechte natuurlijk veel interessanter: de duivel, die net zoals de muis, zich overal een weg weet te banen.

Ik zal de, voor mij althans, meest inspirerende hier behandelen:

De Verleiding

Naast het stichten van kerken, het oprichten van bibliotheken en alle liefdadigheidswerken, werd er door Gertrudis ook geweven en gesponnen.

Het is tijdens het spinnen dat de duivel zijn kan schoon ziet:
in de gedaante van een muis sart hij haar, lokt haar uit en treitert haar, maar Gertrudis laat zich niet van de wijs brengen en spint geduldig door.

In een ander legende valt zij, moe van het spinnen, in slaap en stuurt de duivel muizen en ratten om haar spinrokken in de war te maken. Gertrude wordt wakker en verjaagd met gemak het ongedierte.

Afbeelding: detail Gertrudis en de Bende van Nijvel (eigen werk)

Er waren en zijn nogal wat Gertrudismiddeltjes in omloop. 

Het Muuzewater besprak ik al eerder in een blog (De Hagiotheek), ook wel Gertrudiswater genoemd, wat in Maarheeze (N.Br) in stallen schuren hing tegen ratten en muizen.

Het Muuzewater zou ook werken tegen koorts en eczeem.

(Afbeelding: detail Gertrudis, E.Brouwers)

De Sint-Geertgenminne werd gedronken na een stevige ruzie om het weer bij te leggen en eveneens als heildronk voordat men op reis ging.

De drank zou beschermen tegen reisgevaren en is gebaseerd op het verhaal van de verliefde prins.

Tevens werd de Sint-Geertgenminne gedronken op het sterfbed: voor een goede begeleiding tijdens de Laatste Reis: op weg naar het hiernamaals.

In Piringen (B) werden en worden nog steeds broodjes op 17 maart gekocht en verbrokkeld in de stallen.

En in Machelen kon men Sint-Gertrudisstokken krijgen om in de hoek van de kamer te zetten zodat de knaagdieren buiten bleven en werd er grafaarde, bij voorkeur van het laatst gegraven graf, rondom de Gertrudiskerk meegenomen en uitgestrooid tegen knaagdieren.

In Tongeren (B) werd op 16 maart een prentje van de heilige tegen de balk van en graanschuur bevestigd met de tekst:

                                     Het is heden St. Geertruien dach

                                     dat hier rat noch  muys comen mach

Anno 2017 in Nijvel:

Al voor de 741e keer trekt er op 29 september een stoet van duizenden pelgrims met een houten kar waarop het schrijn van Sint Gertrudis is geplaatst langs de stadsgrenzen van Nijvel. In de Tweede Wereldoorlog werd het schrijn grotendeels vernietigd maar is in de jaren 90 onlangs gerestaureerd.

Ook in Bergen op Zoom wordt nog jaarlijks een bedevaartstocht naar de kapel van de Sint-Gertrudiskerk gehouden.

En die Bende van Nijvel?

Ik ben een lange avond bezig geweest met het uitpluizen van braakballen: schedeltjes, botjes en kaakjes van al het gespuis en dat gaf me toch een Bende!

En wederom is het eindresultaat van mijn assemblage over Gertrudis met eigen ogen te aanschouwen wanneer de overige 20 stuks gereed zijn:
de Heele Santenkraem