De Udense Mirakelen

Formaat:

Thema: Het Udens Wonderkruis versus O.L.V. ter Linde
Datum: 2020

Aanleiding: 
Niets in mijn vroege kinderjaren heeft mij zo gefascineerd als het 'enge beeldje' uit de Kruisherenkapel te Uden. Ik denk dat mijn interesse voor devotionalia en met name het onverklaarbare door de kennismaking met dit beeld is ontstaan.

Mijn moeder heeft me destijds het beeldje, wat toen nog links achter in de Kruisherenkapel in een nis stond geëtaleerd, laten zien en het verhaal erbij verteld.  

Maria ter Linden en het Wonderkruis hebben gemeen dat ze zijn ontsproten uit een boom (wortel c.q. kruin) en samen de Kruisheren een financiële bron van inkomsten hebben voorzien.

Om mijn assemblage beter te kunnen begrijpen is een stukje geschiedenis nodig:

Een stukje geschiedenis over Het Wonderkruis
Volgens de overlevering zou rond het jaar 1500 een meisje onwel zijn geworden na de communie en schoof ze het braaksel met hostie onder een plavuis. Tijdens een renovatie ontdekte men op die plek een merkwaardig beeldje van een gekruisigde Christus. In 1517 spreekt men van een corpus Christi dat alleen door god gemaakt kan zijn: een 'Miraculeus Crucifix,  
Bovendien zou het gedurende het verblijf van de kruisheren, die toen nog in Den Bosch verbleven, voortdurend zijn gegroeid.
Natuurlijk zorgde dit 'kunstgewrocht' voor een grote toestroom van pelgrims: al in 1533 kon men mede hierdoor hun povere kerk in Den Bosch vervangen door een grotere en fraaiere.

In 1636 vertrokken de Kruisheren uit Den Bosch en na wat omzwervingen bouwden ze in Uden op Vorstenburg een kloostertje, de plaats waar zich nu de Abdij van de Birgitenessen bevindt.
Ook in Uden wilden ze het Wonderkruis gaan inzetten om een bloeiend bedevaartoord te worden, maar daar hadden ze reeds een breed gedragen, vooral plaatselijke devotie voor Onze Lieve Vrouw ter Linden ...

Foto: Kopergravure door Philip Bouttats 1697,  Museum Krona Uden

Een stukje geschiedenis over O.L.V. ter Linde

Wanneer het beeldje gevonden is en door wie, is niet bekend. Zoals met meerdere Marialegenden het geval is, werd ook dit beeldje in het verleden in een boom gevonden, in dit geval in een linde. Het beeldje zou het teken zijn van de goddelijke voorkeur  voor deze plek en bewijst dit door telkens, wanneer het wordt weggenomen, op wonderbaarlijke wijze terug te keren. Zo gebeurde dat ook in Ommel, Handel en Meerveldhoven* en vele andere plaatsen in Europa. 

En dan komen de Kruisheren in 1636 met hun Wonderkruis, in de verwachting ook daar een toestroom van pelgrims te veroorzaken, maar die vlieger gaat niet helemaal op. Men heeft er immers Maria al, en bovendien boezemt het Wonderkruis meer angst in dan vertrouwen. 

In 1667 zorgen de Kruisheren er hoogstwaarschijnlijk zelf voor dat de de cultus van Maria ter Linden in 1667 kerkelijk erkend wordt, en dan start een pelgrimstocht vanuit het gehele land die zijn weerga niet kent en uiteindelijk verdwijnt het 'miraculeus crucifix, uijt de aerde gewaschen' naar de achtergrond om uiteindelijk in de krochten van het museum te belanden...

Foto: Ingekleurde kopergravure van Susanna Verbruggen, begin 18e eeuw. Bevindt zich in het klooster St. Agatha

OBLIVIONE PERETUAM:

Gedoemd tot Vergetelheid

Wanneer ik tegenwoordig kennissen uit Uden vraag of ze het enge beeldje uit de kapel nog kennen, kijken ze je aan of ik ze wel allemaal op een rijtje heb. Eenzelfde reactie kreeg ik van twee gidsen na de ontkerkelijking van de Kruisherenkapel. Gelukkig kon ik ze wijzen op de glas in lood voorstelling die bij binnenkomst linksboven te zien is met de gebrandschilderde voorstelling van mijn oude wortelvriend. 
Ook het toenmalige Museum voor Religieuze kunst te Uden wist niet waar het was gebleven en schijnbaar maakten ze zich daar ook niet te druk over: 'het zal vast wel naar boven komen wanneer de opslag wordt opgeruimd'.

Arm Ding: Gedoemd tot Vergetelheid 

Goed: het was wellicht een inventielegende, een beetje op een corpus gelijkende wortel, maar alle devotionalia die een belangrijke rol hebben gespeeld, hoe ongeloofwaardig ook, verdienen toch een beetje respect?
Omdat het Ding nog zoek was (inmiddels heeft het een plek gekregen in museum Krona) maakte ik er zelf maar een.

Jaren geleden al vond ik in dit worteltje en een Maria valt direct te herkennen. Een Maria die groeit in een boom: het bewijs dat het kan!

*Maria ter Eik, Meerveldhoven
In 2019 schreef ik een boek  over de cultus rondom de heilige eik en het Mariabeeldje, gevonden in Meerveldhoven.
Zowel het boek als de assemblages die ik er bij maakte zijn te bezichtigen in het Museum 't Oude Slot te Veldhoven.
Het boek is ook als PDF te downloaden.